İçeriğe geç

Bu (武) Karakterinin Kökeni Hakkında İzahat: Yanlış Bir Yorumlamanın Arka Planı

Bu makale, yazarı Jordy Delage’ın izni ile Ekim 2023’te Ümit Duran tarafından Türkçeye çevirilmiştir.
Bilgi yükünün arttığı 3 noktada dipnot, 1 noktada ise metin-içi not eklenmiştir ve (çev. notu) kısaltmasıyla belirtilmiştir.

Batı’da olduğu gibi Doğu’da da budō (武道) kelimesinin ilk kanjisi olup “mızrağı durdurmak” anlamına gelen bu (武) kanjisinden sıkça bahsedilir. Bu yorumlama neredeyse budōnun tarihi kadar eski bir yorumlamadır ve tarihsel gerçekleri göz ardı ederek savaş sanatları için barışçıl bir tablo çizmeyi amaçlar. Terimin asıl anlamını belirlemek için terimin kökenine bakalım.

Bu kanjisinin kaligrafisi, kaynak; sho.goroh.net

Bu Kanjisinin Günümüzdeki Kullanımı ve Kökeni
Kanjiler, Japonya’ya Budizm vasıtasıyla MS 6. asırda alınmış ve Japonca için kullanılan Çin karakterleridirler. Başta dinî çevrelerce ve edebiyatçılarca kullanılmış, nüfusun okuma-yazmanın oranının artmasıyla da giderek yaygınlaşmıştır.

Çin karakterlerinin Japonca için kullanılmaya başlaması 3 şekilde sağlanmıştır; 1) hem anlamca hem sesçe benzeyen karakterlerin alınması 2) anlamca benzeyen karakterlerin alınması 3) sesçe benzeyen karakterlerin alınması. Çince kelimelerde bulunan birçok ses Japoncada yoktu, fakat kanjilerin Japoncaya yerleşmesi için bu Çince kelimeler bir şekilde Japoncaya alındı. Bu sebeple Japoncada aynı anlama gelen fakat iki farklı kökenden gelen birçok kelime çifti görüyoruz1. Bu kelimelerden bazıları Yamato kotoba, yani eski Japon kelimeleri, bazıları ise kango, yani Çin kelimeleri.

Bir örnek verelim; “artış” anlamındaki 増 kanjisi kullanılarak “artmak” anlamındaki 増える (fueru) formu ve “artış” anlamındaki 増加 (zōka) bileşik kelimesi türetilmiştir. Fueru zaten kanjilerin Çinden alınmasından önce Yamato’da (eski Japonya’da) mevcut bir kelimeydi. Çince okunuşu zō olan 増 kanjisi, Japonca fue kelimesinin yazılışı için seçilmiştir. Zōka (増加) kelimesindeki zō ise kanjinin Çincedeki telaffuzundan gelmektedir2. Bir kanjinin birden fazla okunuşa sahip olabilmesi, kanjilerin Japoncaya cebren entegre edilmesinin bir sonucudur. Neticede her şey tam olarak adapte edilemeyebilir. İsim, fiil, sıfat gibi kelimelerin cümle içindeki işlevini ve çekim eklerini göstermek için hecesel (silabik) kana alfabeleri (hiragana ve katakana) üretildi. Fakat dinî ve resmî metinler çok uzun bir süre sadece kanji kullanarak yazıldı (Günümüzde ise kana barındırmayan bir metni okuyabilecek Japon sayısı çok azdır).

Bu kanjisinin kökeni Çin’e dayanır. MS 6. asırdan önce, yani şiddet, dehşet ve savaşın kol gezdiği bir dönemde üretilmiş bir kanjidir. Bu kanji Çin’den Japonya’ya alınmıştır ve sonraki asırlarda Çin yazısı eser miktarda basitleşmiş ve değişmiştir.

Budō teriminden çok daha eski Japonca terimlerde bu kelimesini görebiliriz; bujutsu (武術, “savaş teknikleri”), bugei (武芸, “savaş sanatı”), bushi (武士, “savaşçı”), buki (武器, “silah”) vs. Buna dayanarak tarihsel gerçekler ışığında kanji hakkında “barışçıl” bir yorum yapmak zordur. Ama önce kanjinin öğelerine daha detaylıca bakalım.

Bu Kanjisinin Teşekkülü
Bu kanjisi bir kaii moji’dir, yani iki kanjinin birleşiminden oluşan ve o iki kanjinin toplam anlamını barındıran bir kanjidir. — 武 kanjisi 戈 ve 止 kanjilerinin kaynaşmasından oluşmuştur. Aşağıdaki görselde sağda 戈 ve 止 kanjilerini, solda ise onların kaynaşmış formlarını görebilirsiniz (çev. notu)— İlkel formuyla üç bin yıllık kehanet kemiği yazılarında tespit edilmiştir, ki en eski Çince yazı örnekleridirler.

Çince wǔ kanjisinin Japonca bu kanjisine evrimi

Kanjinin öğelerini ve bu öğelerin hangi anlamları temsil ettiğini gösteren daha detaylı bir açıklamayı Wiktionary’de görebilirsiniz.

“Hokodome” teorisini savunanlar (hoko (戈) “mızrak” anlamındadır, tome/dome (止) ise “durma, duruş” demektir) kanjiyi şu şekilde tahlil eder; Hoko kelimesini yorumlamada tüm Japon ve Çinli uzmanlar aynı fikirdedir ve bir sorun teşkil etmez. Fakat dome’nin yorumlanışı problematiktir. Şüphesiz 止 (tome/dome) kanjisi “durma, sonlandırma” anlamında da kullanılır ve yüzeysel açıklamalarla tatminkar olanlar için bu durum fazlasıyla yeterlidir. Ama şunu unutmamak lazım ki Japoncadaki kanjiler Çin kanjilerinin cebren yapılmış bir uyarlamasıdır.

Aikiweb forumunda, uzun süredir Japonya’da yaşayan dilbilimci ve araştırmacı Peter Goldsbury, tarihsel gerçeklere daha iyi uyan ve Çin ve Japon dili uzmanları tarafından genel kabul gören iki farklı yorum sunmaktadır.

“Mızrağı durdurmak” fikri üzerinde gidecek olursak şunu sormak gerekiyor; buradaki durdurmak fikri, mızrağı durdurup savaşı bitirme anlamındaki durdurmak mı, yoksa mızrağı düşmanın bedenine saplayıp mızrağı orada durdurmak mı? İlki barışçıl bir fikir, ikincisi savaş yanlısı. Bu kanjisini (ve bu kanji ile kurulmuş tüm bileşik kelimeleri) kuşatan tarih ve semantiğe baktığımızda ikinci yorumun daha mantıklı olduğu görülüyor.

Peki alt taraftaki kanji gerçekten “durmak” anlamındaki dome kanjisi mi? Dilbilimciler bu konuda kesin bir şey söyleyemiyor. Kanjinin asıl hali, bir ayak izi ve ayağa hareket hissi vermek için çizilmiş bir işaretten oluşmuş gibi gözüküyor.

Bize 止 kanjisini “durmak” anlamında sadece kehanet kemiği yazıları vermiştir. Fakat bu kanjinin müstakil kullanımda zaman içinde “durmak” anlamını kazanmış olması, “durmak” anlamının bu kanji ile oluşturulan bileşik kanjiye aktarılması gerektiği anlamına gelmez3. Bir kanjinin anlamı açıklanacaksa kanjinin üretildiği dönemki anlamını esas almamız gerekir. İşte o dönemde, alt taraftaki (yukarıdaki görselde 4. kanji) kanjinin anlamı bariz bir şekilde “ileri gitmek”ti.

Dolayısıyla bu kelimesi “mızrakla ileri gitmek” anlamındadır. Kanjinin asıl anlamı ortaya çıkmıştır ve hokodome teorisinin geride bırakılması gerekmektedir. Kanjinin asıl anlamı “mızrağı durdurmak” değil, düşmana yaklaşan bir ordu gibi “mızrakla ileri gitmek”tir.

Antik bir teber, 戈 kanjisi ile gösterilir.

Bu’nun Anlamının Modern Japonya’da Algılanışı
Yaşayan bir dil sürekli değişir. Kelimelerin kökensel anlamının değil güncel anlamının önemli olduğunu iddia edenler olabilir, ki gayet savunulabilir bir iddiadır. Fakat Gendai Kanjigo Jiken dahil kimi sözlüklerin hokodome teorisinin yanlış olduğunu açıkça belirttiğini ifade etmekte fayda var.

Bu da gösterir ki bugün bile dilbilimde “hokodome” anlamını söz konusu kanji açısından kabul etmeme eğilimi vardır. Öte yandan, savaş sanatı çalışanların ve ustaların hokodome fikrine atıf yapmaları ve yorumlamaları hokodome tanımının yaygınlaşmasına sebep olmuştur.

Tanım itibariyle budō, eskinin bujutsusunun bir yeniden yorumlamasıdır, barış sanatları ve savaş sanatlarının bir harmanıdır. Bu durumda, neden “hokodome” (mızrağı durdurma) anlamını budō kelimesi için, özgün anlamını da bujutsu için kullanmayalım?

Tüm öğeleri açıkladığımıza göre şahsi çıkarımınızı artık yapabilirsiniz. Fakat tarih tarihtir, hakikat de hakikat. Terimleri ve kavramları gelişigüzel yeniden tanımlarsak gerçekten ne yaptığımız konusunda yolumuzu şaşırabiliriz. Kökenleri inkar edersek geçmişte yapılan hataları tekrar eder dururuz. Bu sebeple, yanlış yorumlamaları yaymak, hem de onların bir yorumlama ya da yeniden yorumlama olduğunu açıkça belirtmeksizin yaymak, kaçınılması gereken bir tutumdur.

Son olarak, Japonya’da bile bu yorumlama düşük eğitimli kişiler arasında yayılabildiğinden bir sözlüğe danışmak veya internette araştırma yapmak doğru fikre varmada önemli bir noktadır. Japonca bilmediklerinden Japon olmayan savaş sanatçıları için bu durum daha zordur. Japon savaş sanatları camiasının neden Japon olmayanları bu hokodome yorumlamasına inandırmaya çalıştığı da ayrı bir merak konusudur. 

Başka bir makalede yeniden yazma/yorumlama trendlerini ve tarihini tartışacağız. Ayrıca, Japonların, hakikatin şatafatlı bir versiyonunu pazarlama ve budonun kökeni ve bushido töresi hakkında hayal kurma ihtiyaçlarından bahsedeceğiz. 

Kaynaklar:

Bu makalede, özellikle kanjilerin yazılışı ve anlamlarıyla ilgili konuyu doğrudan ilgilendirmeyen detaylar basitleştirilerek verilmiştir.

Yazar: Jordy Delage
Makalenin Özgün Adı: Clarifications on the origin of the character “Bu” “武”: The background of a false interpretation
Makalenin Yayın Tarihi: 20 Ocak 2017
Makalenin Alındığı Kaynak: https://www.seidoshop.com/blogs/the-seido-blog/41-clarifications-on-the-origin-of-the-character-bu

  1. Makalenin iddiasını kavrama konusunda elzem olmasa da birkaç örnek ile bu bilgi somutlaştırılabilir. Japonlar kanjileri Çin’den almadan önce Japoncada “kalp” anlamında sadece kokoro kelimesi vardı. Japonlar kanjileri Çin’den alınca Çin’de “kalp” anlamında kullanılan 心 kanjisi kokoro kelimesi için kullanılır oldu. Japonlar kanji ile birlikte “kalp” anlamındaki Çince kelimeyi de kendi hançerelerinin el verdiğince telaffuz ederek, yani Japon fonolojisine uydurarak Japoncaya eklediler. Böylece shin kelimesi Çinceden Japoncaya geldi ve bir kanji aynı anlamdaki iki kelimeyi temsil eder oldu. Şu kelime çiftlerinde ilk kelimeler Japonca kökenli kelimeler, ikinci kelime ise kanjilerin alınmasıyla birlikte Çin’den Japoncaya gelen kelimelerdir; katana – tō (刀 “kılıç”), michi – dō (道 “yol”), mi – shin (身, “vücut”). Konu hakkında daha fazla bilgi için şu çalışmaya bakılabilir; Hiragana ve Katakana’nın Kanjilerden Evrimi ve Japon Ortografisi ile İlgili Bazı Kavramlar ve Terimler (Ümit Duran, 2021) (çev. notu)
  2.  Bilgi yükü fazla olan ve pek iyi artiküle edilmemiş bu paragraf, kanjiler ve Japonca hakkında bilgi sahibi olmayanlar için pek anlamlı gelmeyebileceği için açıklık getirmek gerek. Japonca ve Türkçe eklemeli dillerdir, yani kelime köklerine ekler gelir ve anlam değişir. Çince eklemeli bir dil değildir, bu sebeple kelime köklerine ek gelmez ve anlam değişimini bağlamdan yakalamak gerekir. Bu sebeple Japonlar tıpkı Çinliler gibi kanji ile fiil kökünü gösterme yolundan gitti, fakat kelime çekimlerini göstermek için kanjilerin sonuna hiragana ekleyerek belirsizlik oluşmasını engelledi. Yazarın burada belirtmek istediği, kanjilerin alınmasından önceki dönemde yazılı formu olmayan kelimelerin kanjiler alınınca yazıya geçirildiği, yani yazılı formlarının türetildiğidir. (çev. notu)
  3.  Biraz daha açmak gerekirse, makalenin konusu olan 武 kanjisi 2 farklı kanjinin kaynaşmasından oluşmuş bir kanjidir; 戈 ve 止. Japoncada hoko olarak okunan 戈 kanjisi “mızrak, teber” anlamındadır. Tome okunan 止 kanjisi ise tek başına kullanıldığında “durmak”, başka bir kanji ile kaynaştığında ise “yürümek” anlamındadır. Dilbilimsel açıdan hakim görüş, iki kanji kaynaşıp tek bir kanji oluşturduğu için 止 kanjisinin “durmak” değil “yürümek” anlamında alınması gerektiği yönündedir. 武 kanjisinin Wiktionary sayfasında farklı kanjilerden de örnek verilmektedir; örneğin “yürümek, yürüyerek ölçmek, takip etmek” gibi anlamlara gelen 步 kanjisi iki 止 kanjisinin kaynaşmasından oluşur. Aynı sayfada, 武 kanjisinin “mızrağı durdurmak” anlamında yorumlanmasının Chǔ Zhuāng’ın (楚莊, MÖ 7.-6. asırlar) bir sözüne (止戈為武, zhǐ gē wéi wǔ, “mızrağı (savaşı) durdurmak gerçek askerliktir”) dayandığı ve bu yorumun bir yanlış yorumlama olabileceği belirtilmektedir. (çev. notu)
Etiketler: